[szkic artykułu] praptaki

[d_m]

Zarezerwowałem w swoim czasie opis Archaeopteryx i Wellnhoferia. Zacząłem pisać i póki co wyszło mi raczej coś na kształt artykułu niż hasła encyklopedycznego. Po poprawieniu błędów, mogę dodać linki do zdjęć (min. wszystkich znanych okazów) i rekonstrukcji, oraz bibliografię. Jest też kilka spraw, o których nie wspomniałem, a które ktoś powinien dodać. Coś wstawionego już do ED łatwiej rozbudowywać, co mam zamiar robić i ja, niż czekać na koniec prac. Wstawiam już na tym etapie, bo ze względu na moją sytuację (powiedzmy, że osobistą i zdrowodną), nie wiem kiedy znów do tego usiądę, a już sam zaczynam wierzyć że niewiele nam brakuje by dopchnąć ED do końca.

Archaeopteryx

Wstęp
Archeopteryks (Archaeopteryx), zwany również praptakiem, to rodzaj późnojurajskiego zwierzęcia, przez nieomal wszystkich badaczy uważanego za teropoda z linii wiodącej do ptaków. Ze względu na kompletność materiału i historyczne znaczenie odkrycia, archeopteryks jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych rodzajów kopalnych.

Historia odkryć i materiał kopalny
Archeopteryks znany jest wyłącznie z tytonu Niemiec, generalnie z wapieni typu litograficznego. Są to osady lagunowe z czasów gdy Europa była siecią wysp, będących środowiskiem życia archeopteryksa. Pierwszym znaleziskiem było pojedyncze pióro, które dopiero niedawno straciło status holotypu na rzecz jednego z bardziej kompletnych znalezisk. Na przestrzeni lat znaleziono kilka kompletnych szkieletów, biorąc jednak pod uwagę ogrom obszaru badań i intensywność poszukiwań, są to znaleziska incydentalne. Nikłe są więc szanse na podobne odkrycia w polskich wapieniach płytowych okolic Opoczna. Trudno określić ile okazów archeopteryksa znajduje się jeszcze w prywatnych kolekcjach. Niektóre ze szkieletów zostały początkowo błędnie zaklasyfikowane (jeden jako pterozaur, drugi – nieptasi dinozaur), natomiast nieomal każdy ze szkieletów na którymś etapie badań był zaliczany do innego niż nominalny (A. litographica) gatunku, istnieje wiele synonimów na poziomie rodzajowym i gatunkowym, z czego tylko najważniejsze uwzględniono na znajdującej się niżej liście okazów. Tak rozbudowana synonimika wynika to po części z dużego zainteresowania tym materiałem przez różnych badaczy, jak i z faktycznej zmienności w populacji. Jedynym z pewnością ważnym na obecną chwilę taksonem wydzielonym z populacji archeopteryksów jest jeden okaz należący do nazwanego przez polskiego zoologa Andrzej Elżanowskiego rodzaju i gatunku Wellnhoferia grandis. Okazy archeopteryksa mają swoje nazwy, najczęściej nawiązujące do ich lokalizacji w kolekcjach muzealnych. Są to:
• pióro opisane w 1861 roku (inicjalny holotyp A. litographica)
• okaz londyński (holotyp A. macrura)
• okaz berliński (najbardziej kompletny?, holotyp A. siemensii)
• okaz z Maxberg (zaginiony)
• okaz z Haarlem (=okaz z Teyler, znaleziony jeszcze przed pierwszym piórem i oznaczany kiedyś jako pterozaur)
• okaz z Eichstätt (najmniejszy, holotyp A. recurva i Jurapteryx recurva)
• okaz z Solnhofen (początkowo wzięty za kompsognata, wydzielony jako Wellnhoferia grandis)
• okaz z Munich (dawniej: okaz Solnhofen-Aktien-Verein, holotyp A. bavarica)
• okaz z Daiting („fantom”, starszy czasowo, nowy gatunek?)
• okaz Bürgermeister-Müller („skrzydełko kurczaka”)
• okaz z Thermopolis (najbardziej kompletny?, klasyfikowany też w A. siemensii)
• nieopisany formalnie 11-ty szkielet

Archeopteryks jako ikona ewolucjonizmu

Odkrycie, wkrótce po publikacji O pochodzeniu gatunków Darwina, formy łączącej w sobie cechy „gadzie” i „ptasie” w porównaniu z niezwykle dobrym stanem zachowania tych znalezisk, szybko sprawiły że archeopteryks stał się podręcznikowym „brakującym ogniwem”, ikoną ewolucjonizmu, obiektem rozlicznych dysput naukowych, jak również obiektem zainteresowania laików i celem ataku kreacjonistów.

Pozycja taksonomiczna i faktyczne znaczenie w rozważaniach ewolucyjnych

Wiele definicji kladystycznych wykorzystuje archeopteryksa jako wewnętrzny specyfikator, wymuszając niejako jego ptasi status. Topografie drzew u pnia Paraves nie są jeszcze stabilne i archeopteryks bywa grupowany z różnymi formami, bądź to na linii ptasiej, lub rzadziej - deinonychozaurowej. Biorąc pod uwagę anatomię, rozkład zmienności wielkości ciała oraz wiek geologiczny różnych taksonów, można przypuszczać że formy o pokroju archeopteryksa są wyjściowe i dla deinonychozaurów i dla ptaków, jednak, czy ty pierwsze uznawać można za wtórnie nielotne (ptaki), lub czy (pre-)adaptacje i zdolność do lotu powstawał niezależnie – na obecną chwilę trudno powiedzieć.

Znaleziska pierzastych dinozaurów i ptaków z jur i kredy Chin, dokonane w ciągu ostatnich lat, pod wieloma względami przyćmiły ogromem danych wyjątkowość archeopteryksa i to formy takie jak Anchiornis (i Xiaotingia) uznawać należy obecnie za zasługujące na miano praptaków.

Biologia gatunku

Wielkość poszczególnych okazów archeopteryksa jest różna, można jednak w uproszczeniu powiedzieć, że było to zwierzę wielkości kruka. Mimo – a może właśnie z powodu – wielu lat intensywnych badań przez różnych badaczy, oraz ze względu na sposób zachowania (wapienie litograficzne), wiele szczegółów anatomicznych ma kontrowersyjny status, dotyczy to na przykład przeciwstawnego palca tylnej kończyny czy obecności „pazura raptora”. Do cech prymitywnych praptaka należą: szczęki z zębami i brak pygostylu. Pierzaste skrzydła są najprawdopodobniej homologiczne z tymi znanymi u zaawansowanych ptaków.

Niedawne badania okazów, którym podczas preparacji nie usunięto piór tylnich kończyn wskazują, że podobnie jak Microraptor, archeopteryks był czteropłatowcem. Brak jednak consensusu co do zdolności aerodynamicznych praptaka. Pokrywa piór na skrzydłach miała odmienny charakter od tej u nowoczesnych ptaków, budowa mózgu i ucha wewnętrznego odpowiada stanowi dla zwierząt latających. Bazując na badania melanosomów znalezionego w piórze opisanym w 1861 roku, można przypuszczać że pióra były za życia zwierzęcia czarne.

Wellnhoferia

Wellnhoferia to rodzaj praptaka z tytonu Niemiec wydzielony w oparciu o tak zwany okaz solnhofeński archeopteryka. Jest to forma większa od reszty okazów przypisywanych kiedykolwiek do Archaeopteryx. Dodatkowo ma ona krótszy ogon i cztery zamiast pięciu paliczków w czwartym palcu stopy. Nazwa rodzajowa honoruje badacza – Petera Wellnhofera.

[Ag.Ent]

Jedynym z pewnością ważnym na obecną chwilę taksonem wydzielonym z populacji archeopteryksów jest jeden okaz należący do nazwanego przez polskiego zoologa Andrzej Elżanowskiego rodzaju i gatunku Wellnhoferia grandis.

Zbyt kategoryczne stwierdzenie - jedni uznają Wellnhoferia za odrębny takson, ale inni tylko za dużego archeopteryksa.

Znaleziska pierzastych dinozaurów i ptaków z jur i kredy Chin, dokonane w ciągu ostatnich lat, pod wieloma względami przyćmiły ogromem danych wyjątkowość archeopteryksa i to formy takie jak Anchiornis (i Xiaotingia) uznawać należy obecnie za zasługujące na miano praptaków.

Termin "praptak" jest bardzo nieprecyzyjny, więc trudno powiedzieć, co powinno się pod nim rozumieć, ale nie wiem, czemu akurat te dwa rodzaje mają być praptakami, a nie archeopteryks (mimo iż ten ostatni jest najprawdopodobniej bliżej spokrewniony z ptakami).

Do cech prymitywnych praptaka należą: szczęki z zębami i brak pygostylu.

Można dodać jeszcze np. cechy fizjologiczno-rozwojowe (Erickson i in. 2009).

[nazuul]

Zarezerwowałem w swoim czasie opis Archaeopteryx i Wellnhoferia. Zacząłem pisać i póki co wyszło mi raczej coś na kształt artykułu niż hasła encyklopedycznego.

u mnie z tyranozaurem będzie podobnie
zdecydowana większość opisów jest bardzo technicznych

sam zaczynam wierzyć że niewiele nam brakuje by dopchnąć ED do końca

niestety, na pewno nie jesteśmy jeszcze w połowie

opis Archaeopteryx już był i może warto też jego wykorzystać (choć jak zacząłem czytać obecny opis T.rex na forum to dałem sobie spokój):
http://www.forum.dinozaury.com/viewtopic.php?f=6&t=855

Jedynym z pewnością ważnym na obecną chwilę taksonem wydzielonym z populacji archeopteryksów jest jeden okaz należący do nazwanego przez polskiego zoologa Andrzej Elżanowskiego rodzaju i gatunku Wellnhoferia grandis.

Zbyt kategoryczne stwierdzenie - jedni uznają Wellnhoferia za odrębny takson, ale inni tylko za dużego archeopteryksa.

też w drugą stronę: nie tylko Wellnhoferia grandis jest rozważana jako odrębny takson. Np. A. seimensii (Mayr et al. 2007)

Pierwszym znaleziskiem było pojedyncze pióro, które dopiero niedawno straciło status holotypu na rzecz jednego z bardziej kompletnych znalezisk.

patrząc do ICZN, to holotyp wciąż jest holotypem a neotyp nie jest holotypem

okaz londyński (holotyp A. macrura)

a także wielu innych, przede wszystkim to neotyp

definicji kladystycznych

filogenetycznych

Wielkość poszczególnych okazów archeopteryksa jest różna, można jednak w uproszczeniu powiedzieć, że było to zwierzę wielkości kruka.

a czy to nie jest przypadkiem tak, że wszystkie okazy są niedorosłe (subadult)?

Pierzaste skrzydła są najprawdopodobniej homologiczne z tymi znanymi u zaawansowanych ptaków.

obecnie nie ma innej opcji, więc może te "najprawdopodobniej" usunąć, jako sugerujące, że może jednak są jakieś dane wskazujące przeciwnie (czy jednak są takie?)?

są jeszcze drobniejsze językowe

EDIT
1.1.2013 zmiany nie zostały wprowadzone do opisu

EDIT
31.1.2013[/b] zmiany nadal nie wprowadzone, jeszcze to:

okaz z Daiting („fantom”, starszy czasowo

wg theropod database jest młodszy

[szerman]

Super że ruszyło :D

Zarezerwowałem w swoim czasie opis Archaeopteryx i Wellnhoferia. Zacząłem pisać i póki co wyszło mi raczej coś na kształt artykułu niż hasła encyklopedycznego.

u mnie z tyranozaurem będzie podobnie
zdecydowana większość opisów jest bardzo technicznych

Może brakuje fotek w opisach w ED? Zazwyczaj jest jedna fotografia, czasem dwie, rzadko więcej.

sam zaczynam wierzyć że niewiele nam brakuje by dopchnąć ED do końca

niestety, na pewno nie jesteśmy jeszcze w połowie

Brakuje nam edytorów, ja mam teraz nieco mniej czasu, ale na Święta może coś ogarnę ze znanych taksonów.

opis Archaeopteryx już był i może warto też jego wykorzystać (choć jak zacząłem czytać obecny opis T.rex na forum to dałem sobie spokój)

Lepiej nie, tylko mogą się wkraść niepotrzebne niescisłości czy wręcz błędy.

[nazuul]

Super że ruszyło :D

Zarezerwowałem w swoim czasie opis Archaeopteryx i Wellnhoferia. Zacząłem pisać i póki co wyszło mi raczej coś na kształt artykułu niż hasła encyklopedycznego.

u mnie z tyranozaurem będzie podobnie
zdecydowana większość opisów jest bardzo technicznych

Może brakuje fotek w opisach w ED? Zazwyczaj jest jedna fotografia, czasem dwie, rzadko więcej.

nie, porównaj powyższy tekst z np. ostatnim opisem Comahuesaurus, który wygląda tak:
(tabelka) wstęp: ogólne info, filogeneza, autorzy nazwy; Lokalizacja; Materiał: długaśny spis z numerami; Etymologia. Same suche fakty. Nie mam na to rady. tak chyba musi być, bo co też ciekawego i przystępnego oferuje zwyczajny rebbachizauryd? czworonożny długoszyi z komumnowymi nogami - takich banałów też nie powinno być w każdym opisie. Powinno być chyba tak, że jest jeden lub kilka wzorcowych opisów dla danej grupy, gdzie omówiona jest wzocowa biologia rodzaju, co odnosi się też do innych rodzajów, które do niego linkują.

[Dino]

nie, porównaj powyższy tekst z np. ostatnim opisem Comahuesaurus, który wygląda tak:
(tabelka) wstęp: ogólne info, filogeneza, autorzy nazwy; Lokalizacja; Materiał: długaśny spis z numerami; Etymologia. Same suche fakty. Nie mam na to rady. tak chyba musi być, bo co też ciekawego i przystępnego oferuje zwyczajny rebbachizauryd? czworonożny długoszyi z komumnowymi nogami - takich banałów też nie powinno być w każdym opisie. Powinno być chyba tak, że jest jeden lub kilka wzorcowych opisów dla danej grupy, gdzie omówiona jest wzocowa biologia rodzaju, co odnosi się też do innych rodzajów, które do niego linkują.

Myślisz, że jeśli ktoś chce się dowiedzieć czegoś na temat danego taksonu, będzie wyszukiwał wzorcowej biologii w innym opisie? W dobie szybkiego dostępu do informacji ludzie zrobili się dosyć leniwi, więc wątpię. Być może niektóre fragmenty dot. w.w. biologii będą się powtarzały u pokrewnych taksonów, ale lepsze to niż zamęczenie czytelnika suchymi faktami.

A swoją drogą - fotek nigdy dosyć.

[nazuul]

Myślisz, że jeśli ktoś chce się dowiedzieć czegoś na temat danego taksonu, będzie wyszukiwał wzorcowej biologii w innym opisie?

rzecz jasna byłoby odesłanie

EDIT

A swoją drogą - fotek nigdy dosyć.

w ten sposób to na pewno nie, niestety powinien byc minimum

[Dino]

Ok, taki podrozdział z odesłaniem, jak to miało miejsce przy paleoekologii poszczególnych formacji to coś, co jestem w stanie zaakceptować jako słuszne.

[stegozaury]

praptak . pierwszy okaz praptaka znaleziono w kopalni jurajskich łupków litograficznych koło Solnhofen w Bawarii w 1861r. 2 lata po ogłoszeniu przez Karola Darwina teorii ewolucji. Archeopteryks był wielkości dużego gołębia lub małej kury ,możność lotu tego ptaka była ograniczona ponieważ nie potrafił prawidłowo latać .lot tego ptaka był niekompletny bo skakał i wzbijał się na niewielkie odległości . lepiej latającym ptakiem był Ichtiornis bardziej zaawansowany ewolucyjnie .

[nazuul]

Przeniosłem powyższy post z działu "skamieniałości" i myślę, że wymaga on komentarza.
Przebija z niego założenie, że lot archepteryksa i ptaków powstał na ziemi - że dinozaury biegały po lądzie, machay łapami i tak nauczyły się latać. Jest to tak zwana hipoteza "ground up" ("z ziemi do góry"). Drugą główną obok niej jest tzw. hipoteza "trees down" ("z drzew w dół"). Zakłada ona, że lot powstał gdy dinozaury wspinały się na drzewa i skakały z ich gałęzi i w końcu nauczyły się trzepotać skrzydłami. Wydaje się, że ta druga hipoteza jest obecnie przeważająca.
Zachęcam do dalszej aktywności na forum, staraj się jednak zaczynać zdanie dużą literą.

Chciałbym też zauważyć, że sugerowane poprawki wciąż nie zostały uwzględnione w powyższym opisie Dawida (a także pozostałych nowych).

[nazuul]

Opis czeka na poprawę juz ponad rok

[d_m]

"No to se jeszcze poczeka" - Szrek

[szerman]

Może warto dopisać do niego spis gatunków np. wg The Dinosauria i wrzucić do ED (i przy okazji nad nim popracować)?

[nazuul]

warto (...) nad nim popracować

to na pewno

[Utahraptor]

Brak archeopteryksa i paru innych znanych dinków w ED jest kłopotliwy, ale nie wiem, czy wrzucenie szkicu przyspieszy nad nim pracę ;)

[szerman]

Dawidzie - na jakich źródłach bazowałeś? Jeśli wierzyć danym sprzed prawie 10 lat (TD2), to ważne są 2 gatunki, przynajmniej wg autorów The Dinosauria (a oni czasami piszą jak chcą). Gotowy i porządny archaeopteryks bardzo by się przydał w ED, zresztą nie tylko on.

[nazuul]

Liczba ważnych gatunków archeopteryksa jest sporna, jedni widzą tam jeden, inni więcej, nieraz w osobnym rodzaju.
The Dinosauria bym się aż tak nie sugerował, raczej literaturą ściśle archeopteryksową.
Póki co wygląda, że Dawid nadal rezerwuje poprawę (rozbudowę) swojego opisu:

Po poprawieniu błędów, mogę dodać (...) bibliografię. Jest też kilka spraw, o których nie wspomniałem, a które ktoś powinien dodać.
(...) nie wiem kiedy znów do tego usiądę

[szerman]

Ponownie odkopię temat. Ten dinozaur to chyba najbardziej brakujący takson w ED.

[nazuul]

Może po uwzględnieniu powyższych uwag i Fotha et al. wyjdzie znośny opisik?
Hasło z gatunku wymagających...

Foth, C., Tischlinger, H. & Rauhut, O.W.M. (2014) "New specimen of Archaeopteryx provides insights into the evolution of pennaceous feathers" Nature, 511(7507), 79-82. doi:10.1038/nature13467

[nazuul]

Proszę o wrzucenie hasła do ED z już wskazanymi poprawkami. Trzeba go pchnąć wreszcie, bo to wielki nieobecny.

[nazuul]

Już nie, odechciało mi się przez te dwa miesiące.

[Suchomim]

Cóż - może zaryzykuje i zarezerwuje poprawę Archaeopteryx. P.S Mogę wykorzystać do tego opisu kilka zdań stąd? http://forum.dinozaury.com/viewtopic.php?f=14&t=5126

[Kamil Kamiński]

Super, to byłby ogromny krok naprzód w rozwoju ED :D . Myślę, że bez problemu można korzystać z tego co jest na forum, w końcu po to ktoś to pisał, żeby w końcu znalazło się w ED. Dzięki temu można często zaoszczędzić sporo czasu. Trzeba tylko później umieścić wszystkich autorów w ostatecznej wersji opisu.

[nazuul]

Ja proponuję tak:
1. Ktoś (myślę zwłaszcza o osobach lubujących się w niemertorycznych zmianach w ED) wrzuca do ED artykuł "Praptaki" Dawida, wprowadzając już sugerowane poprawki. Jak skończy, daje znać, których poprawek nie wprowadził.
2. Wtedy ja dodaję cytowania i wstępną bibliografię. Jak skończę, daję znać, czego nie uźródłowiłem. Dodam też raczej coś od siebie. Wskazuję, o które prace trzeba jeszcze uzupełnić, ustalone na podstawie Theropod Database. Sprawdzę też, czy coś się da zrobić z tym: http://www.forum.dinozaury.com/viewtopic.php?f=6&t=855
3. Suchomim dostaje konto w ED i przejmuje już dobrą podstawę.

To jest trudne hasło choćby ze względu na wiele interpretacji i ilość publikacji, która jest największa spośród taksonów z Theropod Database. Taki tryb zmniejsza ryzyko, o jakim pisze Suchomim.

[Kamil Kamiński]

Ktoś (myślę zwłaszcza o osobach lubujących się w niemertorycznych zmianach w ED) wrzuca do ED artykuł "Praptaki" Dawida, wprowadzając już sugerowane poprawki. Jak skończy, daje znać, których poprawek nie wprowadził.

Nie wiem czy znajdziemy takie osoby, ja wolę chyba merytoryczne zmiany. Zróbmy tak: Jeżeli do końca przyszłego tygodnia nikt tego nie zrobi, to ja wstawię to hasło.

Swoją drogą to przymierzałem się już swego czasu do tego opisu, ale za każdym razem odkładałem na później . Może teraz w końcu ruszymy na dobre z tym tematem :D