D??ugo??Ă?: ok. 0,5 m
Wysoko??Ă?: 0,2 m
Masa: 0,3 kg
Czas: 147 mln lat temu
Miejsce: Niemcy (Bawaria)
Klasyfikacja:
Saurischia
Theropoda
Neotheropoda
Averostra
Tetanurae
Neotetanurae
Coelurosauria
Maniraptoriformes
Maniraptora
Paraves
Eumaniraptora
Deinonychosauria/Aves?
Archaeopterygidae
Archaeopteryx by?? zwierzĂ?ciem wielko??ci wrony. ?ÂĂ?czy?? on w sobie wiele cech ptasich, jak i gadzich. Cechy, kt??re upodabniajĂ? go do dinozaur??w to: trzy palce na skrzyd??ach zako??czone ostrymi pazurami, ??ebra brzuszne, niezro??niĂ?te piszczel i strza??ka, brak haczyk??w na ??ebrach, ma??y m????d??ek i wyd??u??one p????kule m??zgowe, szczĂ?ki uzbrojone w spiczaste zĂ?by i dwuwklĂ?s??e krĂ?gi. Do ptasich cech archeopteryksa mo??emy zaliczyĂ?: obecno??Ă? pi??r i pneumatycznych ko??ci (choĂ? niekt??re teropody te?? je posiada??y), wewnĂ?trzny palec stopy skierowany ku ty??owi, asymetryczne lotki, obojczyki po??Ă?czone w wide??ki, ptasia miednica i obecno??Ă? ko??ci skokowej.
Pierwsze skamienia??o??ci Archaeopteryx odnaleziono w wapiennych osadach lagunowych w 1860 roku. By??o to jednak pojedyncze pi??ro. Sze??Ă? miesiĂ?cy p????niej znaleziono prawie kompletny szkielet zwierzĂ?cia. Angielski biolog Thomas Henry Huxley stwierdzi??, i?? jest to gadzi praprzodek ptak??w. Wszystkie szkielety niegdy?? opisane jako r????ne gatunki sĂ? obecnie uwa??ane za osobniki jednego gatunku Archaeopteryx lithographica (choĂ? jeden jest opisywany jako Wellnhoferia grandis). Innym gatunkiem jest A. bavarica, kt??ry znany jest z pojedynczego szkieletu odnalezionego w 1987 roku.
Wizerunek archeopteryksa wed??ug nowej hipotezy.
Tryb ??ycia i zdolno??Ă? do lotu praptaka do dzi?? budzi kontrowersje. Powszechnie uwa??a siĂ?, i?? zaczyna?? on wymachiwaĂ? ko??czynami podczas po??cigu za owadami lub przeskakiwaniem z drzewa na drzewo. Nick Longrich z uniwersytetu w Calgary my??li nawet, ??e u??ywa?? do tego nie dw??ch, a czterech opierzonych ko??czyn. Longrich zaczĂ??? podejrzewaĂ?, ??e pi??ra przy nogach mog??y byĂ? czym?? wiĂ?cej, gdy zobaczy?? odkryte w 2002 roku w Chinach skamienia??o??ci Microraptor gui. Przebada?? dok??adnie przechowywane w Berlinie skamienia??e szczĂ?tki archeopteryksa znalezione w Bawarii w 1877 roku, na kt??rych doskonale widaĂ? odci??niĂ?te w skale ??lady pi??r. Stwierdzi??, ??e d??ugie pi??ra na tylnych ko??czynach majĂ? wyra??ne w??a??ciwo??ci aerodynamiczne. Wcze??niej naukowcy nie zwr??cili na to uwagi, gdy?? wiele lat temu ??lady pi??r przy nogach berli??skiego archeopteryksa zosta??y skute, by lepiej widaĂ? by??o ko??ci. Archeopteryx nie lata?? jednak lotem aktywnym, lecz szybujĂ?cym, poniewa?? mostek nie posiada?? tzw. grzebienia, kt??ry jest punktem przyczepu miĂ???ni skrzyde??. Brak tej cechy jest obecnie charakterystyczny jedynie dla nielot??w, co sugeruje, i?? praptak nie potrafi?? sprawnie machaĂ? skrzyd??ami.
Niekt??rzy uwa??ajĂ? archeopteryksa za formĂ? po??redniĂ? teropod??w i ptak??w, inni za?? za najprymitywniejszego ptaka. Klasyfikacja tzw. ,,brakujĂ?cych ogniw’’ jest bardzo trudna i tak naprawdĂ? nie wiadomo, gdzie jest wyznaczona granica pomiĂ?dzy jednym taksonem (tu: gady), a drugim (tu: ptaki). Znamy obecnie wiele teropod??w zbli??onych budowĂ? do gromady Aves (np. Microraptor, Rahonavis, Buiteraptor). Mo??liwe, ??e ptaki sĂ? tak naprawdĂ? dinozaurami lub grupĂ? dinozaur??w spokrewnionĂ? z teropodami. Prawdopodobnie Archaeopteryx jest bli??szym krewnym teropod??w, ni?? ptak??w. Najstarszym znanym ptakiem (z grupy Ornithurae) jest obecnie ,,praptak’’ z rodzaju Gansus. Znalezisko to dowodzi, i?? ptaki pochodzĂ? od form ziemnowodnych. Archeopteryx jest obecnie zaliczany do kladu archeopterygokszta??tnych (Archaeopterygiformes) z rodzinĂ? Archaeopterygidae. Paleontolodzy ze wzglĂ?du na jego powiĂ?kszony pazur stopy uwa??ajĂ? praptaka za deinonychozaura. Inni za?? uwa??ajĂ?, ??e "zab??jczy pazur" to plezjomorfia. Nazwa zwierzĂ?cia oznacza po grecku ,,staro??ytne pi??ro z ??upk??w litogaficznych’’ (by??y lagunowe zmieni??y siĂ? w wapie??, kt??ry by?? w XIX wieku u??ywany do wyrobu matryc litograficznych- technika drukarska).
Ciekawostki:
Czteroskrzyd??y praptak- ciĂ?g dlaszy:
Pierwsze ptaki u??ywa??y do latania zar??wno przednich, jak i tylnych ko??czyn - informuje pismo "Paleobiology". Najstarszym ze znanych przodk??w ptak??w jest jurajski Archaeopteryx lithographica, kt??rego skamienia??o??Ă? odkryto w Niemczech w roku 1861, w dwa lata po opublikowaniu przez Karola Darwina jego ksiĂ???ki o teorii ewolucji. Od tego czasu znaleziono kolejnych osiem okaz??w tego zwierzĂ?cia, majĂ?cego zar??wno gadzi ogon, szczĂ?ki i zĂ?by, jak i typowe dla ptak??w pi??ra i mostek, do kt??rego przyczepiajĂ? siĂ? poruszajĂ?ce skrzyd??ami miĂ???nie piersiowe. Praptak mia?? pi??ra tak??e na tylnych ko??czynach, ale naukowcy uwa??ali dotĂ?d, ??e tworzy??y one tylko warstwĂ? izolujĂ?cĂ? przed ch??odem. SytuacjĂ? zmieni??o odkrycie i opisanie w roku 2002 w Chinach okaz??w o czterech upierzonych skrzyd??ach. Archaeopteryx szybowa?? z drzewa na drzewo u??ywajĂ?c czterech upierzonych ko??czyn - wynika z najnowszych bada??, przeprowadzonych na uniwersytecie w Calgary przez doktoranta Nicka Longrich. Dotychczas czĂ???Ă? naukowc??w przyjmowa??a, ??e umiejĂ?tno??Ă? lotu rozwinĂ???a siĂ? u przodk??w ptak??w dziĂ?ki zdolno??ci do szybkiego biegania, zako??czonego lotem. Artyku?? Longricha zawiera jednak mocne dowody na to, ??e ptaki wyewoluowa??y z gad??w, kt??re skaka??y z drzew jak spadochroniarze (albo jak obecne szybujĂ?ce wiewi??rki). Pi??ra na tylnych ko??czynach majĂ? wyra??ne w??a??ciwo??ci aerodynamiczne. Zdaniem Longricha, wcze??niej paleontolodzy zbyt mocno sugerowali siĂ? wyglĂ?dem dzisiejszych - dwuskrzyd??ych - ptak??w.
Szkielet Archaeopteryx w muzeum w Berlinie
Obecnie znanych jest 11 skamienia??o??ci:
pi??ro (odkryte w 1860 r.)
1-szy okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Londynu, 1861)
2-gi okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Berlina, 1876 lub 1877)
3-ci okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Maxberga, 1956 lub 1958)
4-ty okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Haarlemu, 1855, opisany poczĂ?tkowo jako pterozaur, zidentyfikowany w 1970)
5-ty okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Eichst?¤tt, 1951 lub 1955)
6-ty okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Solnhofen, 1960, opisany poczĂ?tkowy jako kompsognat)
7-ty okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Munich, 1991)
8-my okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z B??rgermeister-M??ller, 1997)
9-ty okaz szkieletowy (egzemplarz w prywatnej kolekcji, niedostĂ?pny, 2004)
10-ty okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Thermopolis, opisany w 2005).
Spis gatunk??w:
Archaeopteryx von Meyer, 1861
Archaeopteryx lithographica von Meyer, 1861
Archaeopteryx bavarica Wellnhofer 1993
Wellnhoferia grandis El??anowski 2001 nomen dubium (=Archaeopteryx lithographica?)
"Archaeopteryx" vicensensis Lambrecht 1933 nomen nudum (=nieopisany pterozaur?)
Synonimy Archaeopteryx lithographica:
Scaphognathus crassipes (Meyer, 1857) Wagner 1861
Griphosaurus problematicus Wagner 1861
Griphornis longicaudatus Woodward 1862
Griphosaurus longicaudatum Woodward 1862
Griphosaurus longicaudatus Owen 1862
Archaeopteryx macrura Owen 1862/ Vogt 1879
Archaeopterix macrurus Egerton 1862/ Owen 1863
Archaeopteryx siemensii Dames 1897*
Archaeopteryx oweni Petronievics 1917
Gryphornis longicaudatus Lambrecht 1933
Gryphosaurus problematicus Lambrecht 1933
Archaeopteryx macrourus Owen 1862 /Lambrecht 1933
Archeopteryx macrura Ostrom 1970
Archaeopteryx crassipes Meyer 1857/Ostrom 1972
Jurapteryx recurva Howgate 1984/Meyer 1861
*Mayr et al. 2007 za wa??ne uzna?? przynajmniej dwa gatunki: A. lithographica (okazy: 1,3,4,5) i A. siemensii (okazy: 2,7,10).
Archaeopteryx lithographica
P.S.- proszĂ? o poprawki i informacje, kt??re pomogĂ? w rozwiniĂ?ciu opisu.
