[OPIS] Bocian biaĹy - Ciconia ciconia
: 14 maja 2008, o 17:50
BOCIAN BIAŁY – CICONIA CICONIA (Linnaeus, 1758)
Systematyka:
Rząd: Brodzące – Ciconiiformes
Rodzina: Bocianowate – Ciconiidae
Szczep: Bociany właściwe – Ciconini
Podgatunki i występowanie:
Wyróżniono 2 podgatunki:
a) C. C. ciconia (Linnaeus, 1758) - Europa, zach. Azja, pd. Afryka; zimuje w tropikalnej i pd. Afryce;
b) C. C. asiatica (Severtsov, 1873) - Turkiestan; zimuje na terenie od Iranu do Indii;
Gatunek liczny; nie jest globalnie zagrożony wyginięciem, chociaż od stu lat znacznie zmniejszył swą liczebność lub znikł z wielu obszarów pn. i zach. Europy (np. w Danii, Szwecji i Włoszech jest gatunkiem bardzo rzadkim). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego (2004 r.), liczebność tego gatunku oceniono na ok. 230000 par. Najliczniej gnieździ się na terenie Polski (52500 par, ok. 23% światowej populacji), Hiszpanii, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności są zmiany klimatyczne, osuszanie terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie.
Wymiary: dł. 95 – 115 cm, rozpiętość skrzydeł 155 – 220 cm, wys. stojąc ok. 80 cm, skrzydło złożone 56 – 62 cm, dł. ogona 24 – 26 cm, masa ciała 2,3 – 4,4 kg. Samce przeważnie nieco większe od samic.
Morfologia:
Bardzo duży ptak o długiej szyi, nogach i dziobie. Upierzenie białe oprócz czarnych lotek I i II rzędu. Dziób i nogi intensywnie czerwone. Skóra wokół oczu czarna, tęczówka ciemnobrązowa lub szara. Ptaki młodociane mają czarny dziób i nogi. Pisklęta pokryte białym gęstym puchem. Podgatunek C. C. asiatica nieco większy od nominatywnego.
Biotop:
Tereny otwarte, odwiedza tereny podmokłe. Pierwotnie był to gatunek bardziej związany z terenami leśnymi (we wsch. cz. areału jest do tej pory). Bardziej akuatyczny w Palearktyce , bardziej naziemny w Afryce. Zamieszkuje tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Gatunek lubi rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Pojawia się również na wysypiskach śmieci. Występuje głównie na nizinach, rzadko na wyżynach ( maksymalnie do 3500 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych, o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności (np. trzcinowisk i gęstych lasów).
Pożywienie:
Bardzo różne, chociaż wyłącznie zwierzęce. Małe ssaki (szczególnie norniki z rodzajów Microtus i Arvicola), duże owady (szczególnie chrząszcze i prostoskrzydłe), młode i dorosłe płazy (gł. z rodzajów Rana i Bufo), gady (jaszczurki, węże), pierścienice, ryby i in. W śr. Europie w okresie od IV do VI chwyta gł. gryzonie, natomiast od VII do VIII gł. koniki polne. Pokarm zdobywa chodząc po ziemi lokalizując ofiarę wzrokiem a następnie chwytając dziobem; w przypadku niepowodzenia czasami bardzo krótko ją ściga. W Afryce dużo osobników zbiera się w okolicach, gdzie płoną trawy lub koncentruje się szarańcza (np. szarańcza wędrowna – Locusta migratoria) lub motyle z rodziny sówek – Noctuidae (np. Spodoptera exempta), które są plagą pól kukurydzy (ich liczba może osiągnąć 1000 osobników / m2).
Okres lęgowy:
W Palearktyce rozpoczyna się w II – IV, w Afryce Pd. w IX – XI. W Polsce trwa przeważnie od IV – VIII. Zaobserwowano bigamię (jeden samiec tworzył pary z dwoma różnymi samicami na dwóch różnych gniazdach).
Gniazdo:
Gniazduje pojedynczo lub w luźnych koloniach, gdzie wiele gniazd jest często blisko siebie. Gniazdo duże, koliste z warstwowo ułożonych gałęzi, poprzetykanych skośnie witkami; umiejscowione zwykle na drzewie (zawsze w pd. Afryce) lub na różnych budowlach ludzkich (dachy domów, pylony, słupy telegraficzne, stogi). Od lat 70 – tych XX w. coraz częściej gniazduje na specjalnych platformach budowanych przez ludzi i umiejscawianych na słupach linii energetycznych (w Polsce ponad 60% populacji gniazduje na słupach energetycznych). Znaleziono również gniazda na urwiskach i na ziemi, wśród sitowia. To samo gniazdo ptaki używają przez wiele lat. Wyściółka dość obfita ze słomy, torfu, łajna, niekiedy z dodatkiem papieru lub szmat. Średnica zewnętrzna 1,0 –1,5 m; wysokość 0,5 – 1,5 m.
Jaja i opieka nad potomstwem:
Składa 1-7 (zwykle 4) różnobiegunowych , białych, lekko przybrudzonych jaj o tępym węższym biegunie. Wymiary: 72 x 54 mm (70 – 78 x 47 x 57 mm). Wysiadują jaja (33-34 dni) i karmią młode (ok. 2 miesiące) oba ptaki. Przez pierwsze dni życia pisklęta są karmione tylko lekko nadtrawionymi dżdżownicami i stale pilnowane przez jednego z rodziców. Młode opuszczają gniazdo po 55 – 64 dniach; w wieku 70 dni są już prawie samodzielne, lecz dojrzałość płciową uzyskują dopiero po 2 – 7 latach (zwykle po 4). Najstarszy zaobrączkowany ptak (samiec) dożył 33 lat i rok wcześniej pomyślnie wyprowadził lęg. W niewoli jeden osobnik dożył 35 lat.
Wędrówki:
Gatunek wędrowny, w dużym stopniu związany z ciepłymi, wznoszącymi prądami powietrznymi. Podczas wędrówek unika otwartego morza i rozległych lasów. Migracja europejskich ptaków b. dobrze poznana. Do Europy Środkowej przylatuje w III – IV, odlatuje w VIII – IX. Populacje podgatunku C.C.ciconia z pd –wsch Palearktyki zimują przeważnie na terenie od Iranu do Indii. Ptaki zimują w Indiach od IX – IV do III – IV. Jeden ptak zaobrączkowany w Niemczech został znaleziony w pn–zach. Indiach. Przed odlotem na zimowiska ptaki często gromadzą się w wielkie stada.
Skamieniałości:
Gatunek ten pojawił się prawdopodobnie we wczesnym plejstocenie. Skamieniałe szczątki bociana białego znaleziono w pokładach grn. – śr. plejstoceńskich Veyrier i Gigny – Sur –Suran , we Francji (Mourier-Chauvire, 1975). Lambrecht (1933) podał różne grn. plejstoceńskie lokalizacje skamieniałości tego gatunku w dawnej Czechosłowacji, Szwajcarii i Wlk. Brytanii. Szczątki bociana białego, pochodzące z holocenu znaleziono również na Węgrzech (Bokonyi i Janossy, 1965; Janossy, 1985).
Bibliografia:
Del Hoyo, J.;Elliot, A.; Sargatal, J.;1992. Handbook of the Birds of the World. Vol.1: Ostrich to Ducks. Lynx Edicions;
Janossy, D.; 1992. Lower Pleistocene bird remains from Beremend (S-Hungary, Loc. 15 and 16) . Aquila 99:9-25;
Jonsson, L.; 1998. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Muza S.A., Warszawa;
Czarnecki Z.; Dobrowolski, K.; Jabłoński, B.; Nowak, E.; Siwek, W.; 1982. Ptaki Europy. PWN, Warszawa;
Sokołowski, J.; 1977. Ptaki Polski. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa;
Lambrecht, K.; 1933. Handbook der Paleornitologie. 1024 pp. Gebruder Borntraeger, Berlin
Systematyka:
Rząd: Brodzące – Ciconiiformes
Rodzina: Bocianowate – Ciconiidae
Szczep: Bociany właściwe – Ciconini
Podgatunki i występowanie:
Wyróżniono 2 podgatunki:
a) C. C. ciconia (Linnaeus, 1758) - Europa, zach. Azja, pd. Afryka; zimuje w tropikalnej i pd. Afryce;
b) C. C. asiatica (Severtsov, 1873) - Turkiestan; zimuje na terenie od Iranu do Indii;
Gatunek liczny; nie jest globalnie zagrożony wyginięciem, chociaż od stu lat znacznie zmniejszył swą liczebność lub znikł z wielu obszarów pn. i zach. Europy (np. w Danii, Szwecji i Włoszech jest gatunkiem bardzo rzadkim). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego (2004 r.), liczebność tego gatunku oceniono na ok. 230000 par. Najliczniej gnieździ się na terenie Polski (52500 par, ok. 23% światowej populacji), Hiszpanii, Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności są zmiany klimatyczne, osuszanie terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie.
Wymiary: dł. 95 – 115 cm, rozpiętość skrzydeł 155 – 220 cm, wys. stojąc ok. 80 cm, skrzydło złożone 56 – 62 cm, dł. ogona 24 – 26 cm, masa ciała 2,3 – 4,4 kg. Samce przeważnie nieco większe od samic.
Morfologia:
Bardzo duży ptak o długiej szyi, nogach i dziobie. Upierzenie białe oprócz czarnych lotek I i II rzędu. Dziób i nogi intensywnie czerwone. Skóra wokół oczu czarna, tęczówka ciemnobrązowa lub szara. Ptaki młodociane mają czarny dziób i nogi. Pisklęta pokryte białym gęstym puchem. Podgatunek C. C. asiatica nieco większy od nominatywnego.
Biotop:
Tereny otwarte, odwiedza tereny podmokłe. Pierwotnie był to gatunek bardziej związany z terenami leśnymi (we wsch. cz. areału jest do tej pory). Bardziej akuatyczny w Palearktyce , bardziej naziemny w Afryce. Zamieszkuje tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Gatunek lubi rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Pojawia się również na wysypiskach śmieci. Występuje głównie na nizinach, rzadko na wyżynach ( maksymalnie do 3500 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych, o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności (np. trzcinowisk i gęstych lasów).
Pożywienie:
Bardzo różne, chociaż wyłącznie zwierzęce. Małe ssaki (szczególnie norniki z rodzajów Microtus i Arvicola), duże owady (szczególnie chrząszcze i prostoskrzydłe), młode i dorosłe płazy (gł. z rodzajów Rana i Bufo), gady (jaszczurki, węże), pierścienice, ryby i in. W śr. Europie w okresie od IV do VI chwyta gł. gryzonie, natomiast od VII do VIII gł. koniki polne. Pokarm zdobywa chodząc po ziemi lokalizując ofiarę wzrokiem a następnie chwytając dziobem; w przypadku niepowodzenia czasami bardzo krótko ją ściga. W Afryce dużo osobników zbiera się w okolicach, gdzie płoną trawy lub koncentruje się szarańcza (np. szarańcza wędrowna – Locusta migratoria) lub motyle z rodziny sówek – Noctuidae (np. Spodoptera exempta), które są plagą pól kukurydzy (ich liczba może osiągnąć 1000 osobników / m2).
Okres lęgowy:
W Palearktyce rozpoczyna się w II – IV, w Afryce Pd. w IX – XI. W Polsce trwa przeważnie od IV – VIII. Zaobserwowano bigamię (jeden samiec tworzył pary z dwoma różnymi samicami na dwóch różnych gniazdach).
Gniazdo:
Gniazduje pojedynczo lub w luźnych koloniach, gdzie wiele gniazd jest często blisko siebie. Gniazdo duże, koliste z warstwowo ułożonych gałęzi, poprzetykanych skośnie witkami; umiejscowione zwykle na drzewie (zawsze w pd. Afryce) lub na różnych budowlach ludzkich (dachy domów, pylony, słupy telegraficzne, stogi). Od lat 70 – tych XX w. coraz częściej gniazduje na specjalnych platformach budowanych przez ludzi i umiejscawianych na słupach linii energetycznych (w Polsce ponad 60% populacji gniazduje na słupach energetycznych). Znaleziono również gniazda na urwiskach i na ziemi, wśród sitowia. To samo gniazdo ptaki używają przez wiele lat. Wyściółka dość obfita ze słomy, torfu, łajna, niekiedy z dodatkiem papieru lub szmat. Średnica zewnętrzna 1,0 –1,5 m; wysokość 0,5 – 1,5 m.
Jaja i opieka nad potomstwem:
Składa 1-7 (zwykle 4) różnobiegunowych , białych, lekko przybrudzonych jaj o tępym węższym biegunie. Wymiary: 72 x 54 mm (70 – 78 x 47 x 57 mm). Wysiadują jaja (33-34 dni) i karmią młode (ok. 2 miesiące) oba ptaki. Przez pierwsze dni życia pisklęta są karmione tylko lekko nadtrawionymi dżdżownicami i stale pilnowane przez jednego z rodziców. Młode opuszczają gniazdo po 55 – 64 dniach; w wieku 70 dni są już prawie samodzielne, lecz dojrzałość płciową uzyskują dopiero po 2 – 7 latach (zwykle po 4). Najstarszy zaobrączkowany ptak (samiec) dożył 33 lat i rok wcześniej pomyślnie wyprowadził lęg. W niewoli jeden osobnik dożył 35 lat.
Wędrówki:
Gatunek wędrowny, w dużym stopniu związany z ciepłymi, wznoszącymi prądami powietrznymi. Podczas wędrówek unika otwartego morza i rozległych lasów. Migracja europejskich ptaków b. dobrze poznana. Do Europy Środkowej przylatuje w III – IV, odlatuje w VIII – IX. Populacje podgatunku C.C.ciconia z pd –wsch Palearktyki zimują przeważnie na terenie od Iranu do Indii. Ptaki zimują w Indiach od IX – IV do III – IV. Jeden ptak zaobrączkowany w Niemczech został znaleziony w pn–zach. Indiach. Przed odlotem na zimowiska ptaki często gromadzą się w wielkie stada.
Skamieniałości:
Gatunek ten pojawił się prawdopodobnie we wczesnym plejstocenie. Skamieniałe szczątki bociana białego znaleziono w pokładach grn. – śr. plejstoceńskich Veyrier i Gigny – Sur –Suran , we Francji (Mourier-Chauvire, 1975). Lambrecht (1933) podał różne grn. plejstoceńskie lokalizacje skamieniałości tego gatunku w dawnej Czechosłowacji, Szwajcarii i Wlk. Brytanii. Szczątki bociana białego, pochodzące z holocenu znaleziono również na Węgrzech (Bokonyi i Janossy, 1965; Janossy, 1985).
Bibliografia:
Del Hoyo, J.;Elliot, A.; Sargatal, J.;1992. Handbook of the Birds of the World. Vol.1: Ostrich to Ducks. Lynx Edicions;
Janossy, D.; 1992. Lower Pleistocene bird remains from Beremend (S-Hungary, Loc. 15 and 16) . Aquila 99:9-25;
Jonsson, L.; 1998. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Muza S.A., Warszawa;
Czarnecki Z.; Dobrowolski, K.; Jabłoński, B.; Nowak, E.; Siwek, W.; 1982. Ptaki Europy. PWN, Warszawa;
Sokołowski, J.; 1977. Ptaki Polski. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa;
Lambrecht, K.; 1933. Handbook der Paleornitologie. 1024 pp. Gebruder Borntraeger, Berlin