[ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Luźne rozmowy paleontologiczne :)
rys. swordlord3d.deviantart.com
Regulamin forum
"Gniazdo raptorów" to otwarty, specjalny dział forum. Powstał z myślą o młodszych miłośnikach dinozaurów (i nie tylko ;) ). Służy luźnym dyskusjom na tematy paleontologiczne.
Awatar użytkownika
nazuul
Moderator
Moderator
Posty: 8246
Rejestracja: 3 grudnia 2007, o 19:51

[ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Post autor: nazuul »

1. Grupy organizmów i gatunki*
Już starożytni przydzielali organizmy żywe do różnych grup. Przyrodnicy zdali sobie sprawę, że z budowy zwierząt wynika porządek podziału całego świata żywego. Podobieństwa budowy wynikają ze wspólnego pochodzenia. Różnice - z odmiennej ścieżki ewolucyjnej. Dla kolejno bardziej odmiennych taksonów (=grup organizmów) ustalono specjalne rangi. Są to m.in.: gatunek, rodzaj, rodzina, rząd, gromada i królestwo. Zaliczanie jakiegoś organizmu do konkretnej rangi jest często zależne od subiektywnej opinii badacza. Obecnie część zwolenników kladystyki (patrz rozdział o kladystyce) uważa, że tego typu rangi nie są potrzebne.
Zapisywany w jako drzewo pokrewieństw obraz filogenezy (ewolucji danej grupy) to drzewo filogenetyczne. Jego gałęźmi są linie ewolucyjne, prowadzące do różnych taksonów.

Obrazek
Drzewo filogenetyczne gadów i ptaków.


Gatunek to najniższa ranga klasycznego podziału. Nazwa gatunku składa się z dwóch części - nazwy rodzajowej (mówiącej o tym, do jakiego rodzaju należy gatunek) i epitetu gatunkowego. Często dodaje się nazwisko autora nazwy i datę jej ustanowienia:
Tyrannosaurus rex Osborn, 1905


2. Kladystyka
W nauce coraz częściej stosuje się niezależny od rang podział organizmów. Często nie ma więc np. rzędów i rodzin. Jednostką podziału jest za to klad - grupa wszystkich organizmów pochodzących od jednego przodka (=monofiletyczna).
W systemie rang spotyka się taksony, które nie są kladami. Są to grady. Są to np. jaszczurki, bo niektóre z nich są bliżej spokrewnione z wężami niż z innymi jaszczurkami (zob. rysunek).

Nazwy kladów są ściśle oznaczone - mają swoje definicje. Są trzy główne typy definicji, które są oparte na:
  • węźle: podaje się dwa taksony, które mają należeć do definiowanej nazwy. Np. archozaury definiuje się jako "ptak i krokodyl". Zapis tej definicji to: <ptak & krokodyl. Zob. rysunek - węzeł archozaurów zaznaczono kropką.
  • gałęzi: podaje się dwa taksony - jeden, który ma należeć do definiowanej nazwy i drugi, który nie ma należeć. Np. łuskonośne można zdefiniować jako "wąż, ale nie hatteria". Zapis tej definicji to: >wąż ~ hatteria. Zob. rysunek - gałąź łuskonośnych zaznaczono strzałką.
  • cesze: podaje się takson i cechę, którą ma. Np. ptaki można zdefiniować jako "mający pióra, tak jak wróbel". Zapis tej definicji to: pióra (wróbel).

3. Pokrewieństwo
W paleontologii, aby poznać pokrewieństwo różnych taksonów, porównuje się skamieniałości. Obecnie często stosuje się analizy filogenetyczne (kladystyczne). W tym celu ogląda się dokładnie materiał kopalny. Poszukuje się w nim cech podobnych - mogących świadczyć o pokrewieństwie. Sporządza się listy tych cech. Zaznacza się w nich, który takson ma które cechy, a których nie. Następnie wpisuje się te dane do specjalnych programów komputerowych. Program przelicza je, podając różne wykresy pokrewieństwa - kladogramy. Spośród nich wybiera się ten mający najmniej zmian cech. Np. cechę "obecność nóg" mają na naszym kladogramie wszystkie taksony oprócz jednego (węży). Uznaje się więc, że to u węży nastąpiła utrata nóg (1 zmiana), a nie, że nogi powstały kilkakrotnie - u różnych taksonów (kilka zmian).

Obrazek

Do pokrewieństwa między taksonami stosuje się wiele specjalnych nazw. Najbliżej spokrewnione taksony są nazywane siostrzanymi.
Takson może być:
  • bazalny, czyli oddzielony wcześniej od pozostałych. Często są one bardziej podobne do przodków.
  • zaawansowany, czyli należący do licznego, mniejszego kladu. Często są one mniej podobne do przodków, bo mają nowe cechy.
    Na rysunku hatteria jest bazalna. Jej przodkowie oddzielili się wcześniej od zaawansowanego kladu jaszczurek i węży.
Każdy takson ma cechy odróżniające go od innych. Cechy te mogą być:
  • plezjomorficzne, czyli odziedziczone po przodkach. Są to np. cztery łapy u gadów. Taksony bazalne mają wiele plezjomorfii.
  • apomorficzne, czyli nowe, niewystępujące u przodków. Jest to np. brak łap u węży. Są dwa rodzaje apomorfii: autapomorfie i synapomorfie. Autapomorfie dotyczą jednego taksonu a synapomorfie - wielu.


4. Ustanawianie i ważność gatunków
Naukowcy porównują odnalezione skamieliny z innymi, już znanymi dinozaurami. Gdy stwierdzą, że jest to nowy gatunek, nadają mu nazwę. Podają cechy odróżniające nowego dinozaura od innych - diagnozę. Wyznaczają też wzorcowy, typowy okaz - holotyp. Istnieją też inne nazwy dla okazów typowych - np. lektotyp i neotyp.

Nazwy gatunków zostają czasem unieważnione:
  • Może się okazać, że jakiś gatunek (jego okaz typowy) nie wyróżnia się od innych żadnymi cechami szczególnymi. Staje się przez to gatunkiem wątpliwym - nomen dubium.
  • Czasem okazuje się, że do tego samego gatunku odnoszą się dwie nazwy (synonimy). Wtedy pierwszeństwo ma wcześniej utworzona, która staje się starszym synonimem tej młodszej. Młodszy synonim zapisuje się z reguły pod nazwą starszą:
    Tyrannosaurus rex Osborn, 1905
    = Dinotyrannus megagracilis Olshevsky, 1995


  • Analiza filogenetyczna (kladystyczna) – metoda badania pokrewieństwa na podstawie cech
  • Apomorfia (apomorficzna cecha) - cecha nowa, niewystępująca u przodków
  • Autapomorfia (autapomorficzna cecha) - cecha nowa, niewystępująca u przodków, dotyczy jednego taksonu
  • Bazalny takson (grupa) – takson, który oddzielił się wcześniej od pozostałych
  • Diagnoza – zespół cech odróżniający takson (np. gatunek) od innych
  • Definicja – określa zasięg nazw kladów
  • Drzewo filogenetyczne - drzewo pokrewieństw (obraz filogenezy) danej grupy
  • Filogeneza - ewolucja danej grupy
  • Gatunek - najniższa ranga podziału, grupa blisko spokrewnionych organizmów, które mogą mieć potomstwo
  • Grad - takson, który nie jest kladem
  • Holotyp - wzorcowy, typowy okaz gatunku
  • Klad - grupa wszystkich organizmów pochodzących od jednego przodka, czyli monofiletyczna
  • Kladogram - drzewo filogenetyczne, tworzone na podstawie analizy filogenetycznej
  • Kladystyka – metoda klasyfikacji niezależna od rang, tworzona na podstawie filogenezy
  • Młodszy synonim – nazwa nieważna - synonim niemający pierwszeństwa
  • Monofiletyczna grupa = zob. klad
  • Nomen dubium – gatunek gatunek, niewyróżniający się od innych żadnymi cechami szczególnymi.
  • Plezjomorfia (plezjomorficzna cecha) – cecha odziedziczona po przodkach
  • Ranga – kategoria w hierarchicznym podziale taksonów
  • Rodzaj – prawie najniższa ranga podziału, na którą składają się gatunki
  • Siostrzany takson (grupa) - najbliżej spokrewnione taksony
  • Synapomorfia (synapomorficzna cecha) - cecha nowa, niewystępująca u przodków, dotyczy wielu taksonów
  • Synonim – nazwa odnosząca się do tego samego taksonu, co inna
  • Starszy synonim - nazwa ważna - synonim mający pierwszeństwo
  • Takson - grupa organizmów
  • Zaawansowany takson (grupa) – takson, który należy do mniejszej ale licznej grupy, mający cechy nieobecne u przodków





PS
Teksty powstały z luźnej idei Palika (klik), głównym autorem pierwszego jest Dawid Mazurek (a ja wywaliłem z niego 2/3 tekstu*). Literówki poprawił Utahraptor. Rysunek pochodzi stąd
[s]Jest to pierwsza, najważniejsza część 'słownika paleontologicznego', odnosząca się do grup organizmów. Są to 4 krótkie artykuły, a będą prawdopodbnie jeszcze 2-4 inne. Powstanie też alfabetyczny słowniczek wszystkich pojęć i być może 'słownik' omawiający bardziej szczegółowo zagadnienia.[/s]
Tekst ma być maksymalnie krótki i prosty, aby był zrozumiały dla każdego czytelnika. Wszelkie uwagi mające zapewnić te wymagania są mile widziane. Piszcie, gdy coś może być niezrozumiałe albo prościej ujęte.

* Pierwotna wersja tekstu Dawida Mazurka:
Już starożytni przydzielali organizmy żywe do różnych grup. Kury, kaczki i gęsi - do ptaków, psy i koty - do zwierząt domowych. Można wyróżnić zwierzęta i rośliny jadalne, zwierzęta biegające... Szybko też przyrodnicy zdali sobie sprawę, że z budowy anatomicznej zwierząt wynika pewien ogólny porządek podziału całego świata żywego. W czasach przed publikacją dzieła Karola Darwina, określano go "drabiną jestestw" i przypisywano boskiemu planowi stworzenia. Obecnie wiemy, że podobieństwa anatomiczne u zwierząt wynikają z ich wspólnego pochodzenia, a różnice - z odmiennej ścieżki ewolucyjnej kolejno wydzielających się grup. Dla kolejno bardziej odmiennych zgrupowań organizmów ustalono specjalne rangi: gatunek, rodzaj, rodzinę, rząd, gromadę i królestwo. Z czasem wprowadzono też dodatkowe jednostki, np. podrząd, nadrząd. Obecnie część zwolenników tak zwanej kladystyki (patrz niżej) uważa, że tego typu rangi nie są potrzebne. Zaliczanie danego bytu biologicznego do konkretnej rangi (czy to jeszcze rodzaj, czy już gatunek?), a później przydzielanie go do grupy większej rangi, jest często subiektywnym, podlegającym dyskusji, wyborem badacza. Sposób podziału organizmów żywych to klasyfikacja. Systematyk to nauka zajmująca się podziałem świata żywego, a taksonomia to system nazewnictwa. Zapisywany w formie graficznej jako drzewo pokrewieństw obraz filogenezy (ewolucji danej grupy) to drzewo filogenetyczne.

Gatunek to najniższej rangi jednostka klasycznego podziału. Nazwa gatunku składa się z dwóch członów - nazwy rodzajowej (mówiącej o tym, do jakiego rodzaju należy gatunek) i epitetu gatunkowego. Często dodaje się nazwisko autora opisu (ustanowiciela nazwy) i datę publikacji, w której po raz pierwszy jej używo. Nazwisko i data w nawiasie oznaczają, że późniejszy badacz przeniósł gatunek do innego niż pierwotnie rodzaju. Najbliżej spokrewnione gatunki tworzą rodzaj. Przy jego nazwie również umieszcza się nazwisko autora i datę ustanowienia. Wydaje się, że gatunek i rodzaj to najbardziej obiektywne rangi podziału: człowiek rozumny, pies domowy, nosorożec, mysz - łatwo nam odróżniać rodzaje i gatunki w codziennym życiu. Okazuje się jednak, że nie zawsze jest to takie proste, czasem okazuje się wręcz niemożliwe bez odpowiedniej aparatury naukowej. Dopiero w połowie XX wieku, dzięki osiągnięciom genetyki populacyjnej, udało się stworzyć biologiczną definicję gatunku, która uznaje, że wszystkie populacje wymieniające ze sobą geny, w sytuacji gdy owocem takich wymian są w pełni płodni potomkowie, tworzą razem gatunek biologiczny. Oczywiście nawet takie postawienie sprawy nie zawsze daje nam łatwą odpowiedź na pytanie, co jest gatunkiem. W konkretnych przypadkach spory nadal trwają. Poza tym z powodu czysto praktycznych, zazwyczaj stosuje się jednak morfologiczną definicję gatunku (mało kto obserwuje efekty krzyżówek między populacjami) w ujęciu typologicznym (z holotypami porównuje się pojedyńcze okazy, niereprezentatywne dla populacji). W paleontologii sytuacja jest jeszcze trudniejsza. Trudno o obiektywną czasową granicę gatunku, morfologia (i to często wybrakowana - np. same kości, zamiast całego ciała), są zazwyczaj jedynym polem argumentacji w dyskusjach taksonomicznych. Przy podziale na gatunki i rodzaje, badacze kierują się zazwyczaj konwencją podziału przyjętą dla danej grupy. Powszechnie uważa się, że gatunki i rodzaje są do pewnego stopnia porównywalne między różnymi grupami, jednak czym jednostki wyższe (rodziny, rzędy), tym trudniej o analogie - tzn. gatunek chrząszcza i gatunek trawy mają porównywalne "właściwości", rodziny w obrębie tych dwóch grup porównywalne już nie są.
Obrazek
[Stamp: Apsaravis] [Avatar: P. Weimer, CC BY-NC-SA 2.0]

Awatar użytkownika
elfik...
Sylurski akantod
Sylurski akantod
Posty: 159
Rejestracja: 7 stycznia 2011, o 20:29
Lokalizacja: Bolesławiec

Re: [ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Post autor: elfik... »

bardzo fajnie wysztko wytłumaczone, ale mam pytanie, gdzie żółwie??

Utahraptor
Moderator
Moderator
Posty: 2572
Rejestracja: 22 października 2007, o 18:29

Re: [ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Post autor: Utahraptor »

elfik... pisze:bardzo fajnie wysztko wytłumaczone, ale mam pytanie, gdzie żółwie??
Nie wiadomo, gdzieś pognały. :wink:
Biologia, UW

Awatar użytkownika
nazuul
Moderator
Moderator
Posty: 8246
Rejestracja: 3 grudnia 2007, o 19:51

Re: [ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Post autor: nazuul »

Ta, pognały :lol:
Na poważnie: ten rysunek a właściwie prosty schemat ma za zadanie służyć pomocą w wyjaśnianiu różnych kwestii a nie pokazywać pokrewieństwo wszystkich współczesnych "gadów". Minimalizm jest tutaj atutem.
Pokrewieństwo żółwi z innymi grupami jest chyba wciąż bardzo niepewne.
Obrazek
[Stamp: Apsaravis] [Avatar: P. Weimer, CC BY-NC-SA 2.0]

Awatar użytkownika
elfik...
Sylurski akantod
Sylurski akantod
Posty: 159
Rejestracja: 7 stycznia 2011, o 20:29
Lokalizacja: Bolesławiec

Re: [ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Post autor: elfik... »

aha
dziękuję
wiem wiem
no trudno skoro nie pewne no nie bd drążył tematu

Awatar użytkownika
Jakub02122003
Prekambryjski stromatolit
Prekambryjski stromatolit
Posty: 11
Rejestracja: 11 sierpnia 2014, o 12:18
Imię i nazwisko: Jarek Adamus
Lokalizacja: Bydgoszcz

Re: [ARTYKUŁY] 'Słownik' paleontologiczny

Post autor: Jakub02122003 »

czyli na zdjęciu są pokazane wszystkie diapsydy

ODPOWIEDZ