[artykuł] Dinozaury - informacje ogólne
: 5 kwietnia 2008, o 09:21
Krótki artykuł, napisany na prośbę Agaty Białachowskiej, administratorki http://www.bionotatki.com
Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach? Wielkie, przerażające gady, dobrze znane z różnorakich filmowych produkcji, które często przeinaczają fakty naukowe. Niektórzy mogą zainteresować się, czym były te zwierzęta i to właśnie dla nich powstał poniższy tekst.
Nazwa
Pierwszy raz termin „dinozaur” (z łaciny: deinòs – „straszny”; sauros – „jaszczur”) został użyty w 1842 roku przez brytyjskiego biologa, Richarda Owena. Zostały nim nazwane zwierzęta, które pojawiły się na Ziemi w triasie (karnik), a wyginęły w górnej kredzie (mastrycht), pod koniec ery mezozoicznej. Wywodziły się one z grupy gadów naczelnych (archozaurów) zwanych, obecnie już nieformalnie, „tekodontami”.
Jak rozpoznać dinozaura?
Jak można odróżnić dinozaura od innych gadów? Niegdyś sądzono, że nieskostniała (zbudowana z chrząstki), środkowa część panewki stawu biodrowego (miejsce, gdzie schodzą się szwy rozdzielające kość łonową i kulszową) pozwala na jednoznaczne określenie przynależności do Dinosauria. Obecnie, powszechnie uznawanym „dinozaurzym wyznacznikiem” są ściśle zestawione ze sobą i goleniami kości stępu, a także wąska miednica.
Wielu ludzi błędnie utożsamia różne mezozoiczne gady pływające (np. plezjozaury) i latające (pterozaury) z dinozaurami. Dinozaury żyły tylko i wyłącznie na lądzie. Plezjozaury nie były nawet archozaurami (należały do nadrzędu Sauropterygia)
Podział dinozaurów i różnice
Naukowcy dzielą dinozaury na dwie zasadnicze grupy: ptasiomiedniczne (Ornithischia) i gadziomiedniczne (Saurischia). Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy, przeważnie mięsożerne i o (poza nilicznymi wyjątkami) trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda) i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o pięciopalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza się największe lądowe zwierzęta wszech czasów. Wśród dinozaurów ptasiomiednicznych znane są tylko roślinożerne zwierzęta – dwu- i czworonożne, opancerzone (tyreofory - Thyreophora), o rogowym dziobie na kości przedszczękowej, z bateriami zębowymi (ornitopody - Ornithopoda), czy o masywnych czaszkach (marginocefale - Marginocephalia).
Nazwy głównych grup dinozaurów, opartych na dwóch odmiennych kształtach miednicy, zostały zaproponowane w 1887 przez brytyjskiego paleontologa Harry’ego Seeley’a. Przez pewien okres czasu, uznawano nawet, iż obie grupy dinozaurów wywodzą się z różnych grup tekodontów i są ze sobą spokrewnione w tym samym stopniu, co krokodyle i pterozaury. Obecnie jednak obalono te poglądy, powracając do wcześniejszych założeń.
Różnica pomiędzy dinozaurami ptasio- i gadziomiednicznymi polega na ułożeniu kości łonowej i kulszowej w miejscu, w którym stykają się one z kością biodrową. U tej pierwszej grupy kość łonowa jest zagięta do tyłu i w dół od miejsca, w którym tworzy panewkę, przebiegając niemal równolegle do kości biodrowej, zaś u Saurischia kość łonowa jest skierowana do przodu i do dołu, a kość kulszowa do tyłu i ku dołowi. Później pojawiają się różne komplikacje w budowie miednicy, ale to jest już materiał na oddzielny artykuł.
Dinozaury były zróżnicowaną grupą, również, jeśli chodzi o rozmiary. Gigantyczne zauropody, osiągające do 40 metrów długości (np. Argentinosaurus) niezwykle silnie kontrastowały z miniaturowymi, ledwo 20-cetymetrowymi teropodami (np. Epidendrosaurus).
Stałocieplne, czy nie?
Dinozaury władały Ziemią przez ok. 160 milionów lat. Naukowcy nie potrafią jednoznacznie określić, co było przyczyną tak długiego ich panowania. Jedna z teorii zakłada, że dinozaury musiały być stałocieplne aby dominować nad ssakami przez tak długi okres czasu. Pomysłodawcą tej hipotezy jest Robert Bakker, który, choćby w swoich książkach, przedstawia wizję niezwykle energicznych gadów. Dinozaury stałocieplne posiadałyby lepszy mózg, większe zdolności przetrwania i wydajniejsze serce złożone z dwóch komór i dwóch przedsionków.
Nagłe zniknięcie
Dinozaury wymarły ok. 66 Ma, pod koniec kredy, na tzw. granicy K-T (kreda-trzeciorzęd). Najprawdopodobniej wtedy uderzyła w Ziemię asteroida o średnicy ok. 10 km, wzbijając w powietrze wielkie ilości pyłu, zanieczyszczając powietrze i nie przepuszczając promieni słonecznych. Na Ziemi na wiele lat zapadła noc – obumarły rośliny, z głodu zdechły roślinożercy, a w ich ślady poszły mięsożercy. Uderzenie meteorytu mogło być również przyczyną wzmożonej aktywności wulkanicznej w mastrychcie. Po wyginięciu dinozaurów, ssaki zdominowały całą Ziemię.
edyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, spokrewnionych z deinonychozaurami, do których zalicza się np. słynny Velociraptor.
Skamieniałości
Skamieniałości dinozaurów znajduje się na całej Ziemi, wliczając obszary okołobiegunowe (odkryte tam szczątki również dowodzą stałocieplności dinozaurom). W Polsce odnajduje się zazwyczaj ich ślady (m.in. w Górach Świętokrzyskich). Kontrowersyjny, triasowy Silesaurus opolensis ze sławnego, polskiego stanowiska w Krasiejowie w gminie Ozimek, najprawdopodobniej był archozaurem, a nie, jak początkowo zakładano, dinozaurem.
Literatura
Dzik, J. 2003. Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wyd. 3. 524 pp. PWN, Warszawa.
Dzik, J., Sulej T. 2004. Polski dinozaur. Krasiejów. 80 pp. ADAN, Opole.
Gould, S. J. 1998. Dzieje życia na Ziemi. 256 pp. Świat Książki, Warszawa.
Kielan-Jaworowska, Z. 1963. Mały słownik paleontologiczny. 216 pp. Wiedza Powszechna, Warszawa.
Malam, J., Parker, S. 2005. Encyklopedia dinozaurów i innych zwierząt prehistorycznych. 256 pp. Parragon.
http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Dinozaury
Artykuł zostanie wprowadzony na stronę poza kolejnością - nie chodzi tu o to, że ja jestem autorem tekstu - na stronie http://www.bionotatki.com zamieszczona zostanie skrócona wersja tekstu, z odnośnikiem do rozszerzonej wersji, na naszej stronie.
Artykuł zostałby wprowadzony poza kolejnością, nawet gdyby go napisał ktokolwiek z redakcji.
Łukasz
Któż z nas nie słyszał nigdy o dinozaurach? Wielkie, przerażające gady, dobrze znane z różnorakich filmowych produkcji, które często przeinaczają fakty naukowe. Niektórzy mogą zainteresować się, czym były te zwierzęta i to właśnie dla nich powstał poniższy tekst.
Nazwa
Pierwszy raz termin „dinozaur” (z łaciny: deinòs – „straszny”; sauros – „jaszczur”) został użyty w 1842 roku przez brytyjskiego biologa, Richarda Owena. Zostały nim nazwane zwierzęta, które pojawiły się na Ziemi w triasie (karnik), a wyginęły w górnej kredzie (mastrycht), pod koniec ery mezozoicznej. Wywodziły się one z grupy gadów naczelnych (archozaurów) zwanych, obecnie już nieformalnie, „tekodontami”.
Jak rozpoznać dinozaura?
Jak można odróżnić dinozaura od innych gadów? Niegdyś sądzono, że nieskostniała (zbudowana z chrząstki), środkowa część panewki stawu biodrowego (miejsce, gdzie schodzą się szwy rozdzielające kość łonową i kulszową) pozwala na jednoznaczne określenie przynależności do Dinosauria. Obecnie, powszechnie uznawanym „dinozaurzym wyznacznikiem” są ściśle zestawione ze sobą i goleniami kości stępu, a także wąska miednica.
Wielu ludzi błędnie utożsamia różne mezozoiczne gady pływające (np. plezjozaury) i latające (pterozaury) z dinozaurami. Dinozaury żyły tylko i wyłącznie na lądzie. Plezjozaury nie były nawet archozaurami (należały do nadrzędu Sauropterygia)
Podział dinozaurów i różnice
Naukowcy dzielą dinozaury na dwie zasadnicze grupy: ptasiomiedniczne (Ornithischia) i gadziomiedniczne (Saurischia). Wśród dinozaurów gadziomiednicznych występowały dwunożne formy, przeważnie mięsożerne i o (poza nilicznymi wyjątkami) trójpalczastych stopach (teropody - Theropoda) i wielkie, roślinożerne o długiej szyi i ogonie, czworonożne, o pięciopalczastej stopie i prostej budowie zębów (zauropodomorfy, czyli Sauropoda, Prosauropoda i formy prymitywne). Do tej grupy zalicza się największe lądowe zwierzęta wszech czasów. Wśród dinozaurów ptasiomiednicznych znane są tylko roślinożerne zwierzęta – dwu- i czworonożne, opancerzone (tyreofory - Thyreophora), o rogowym dziobie na kości przedszczękowej, z bateriami zębowymi (ornitopody - Ornithopoda), czy o masywnych czaszkach (marginocefale - Marginocephalia).
Nazwy głównych grup dinozaurów, opartych na dwóch odmiennych kształtach miednicy, zostały zaproponowane w 1887 przez brytyjskiego paleontologa Harry’ego Seeley’a. Przez pewien okres czasu, uznawano nawet, iż obie grupy dinozaurów wywodzą się z różnych grup tekodontów i są ze sobą spokrewnione w tym samym stopniu, co krokodyle i pterozaury. Obecnie jednak obalono te poglądy, powracając do wcześniejszych założeń.
Różnica pomiędzy dinozaurami ptasio- i gadziomiednicznymi polega na ułożeniu kości łonowej i kulszowej w miejscu, w którym stykają się one z kością biodrową. U tej pierwszej grupy kość łonowa jest zagięta do tyłu i w dół od miejsca, w którym tworzy panewkę, przebiegając niemal równolegle do kości biodrowej, zaś u Saurischia kość łonowa jest skierowana do przodu i do dołu, a kość kulszowa do tyłu i ku dołowi. Później pojawiają się różne komplikacje w budowie miednicy, ale to jest już materiał na oddzielny artykuł.
Dinozaury były zróżnicowaną grupą, również, jeśli chodzi o rozmiary. Gigantyczne zauropody, osiągające do 40 metrów długości (np. Argentinosaurus) niezwykle silnie kontrastowały z miniaturowymi, ledwo 20-cetymetrowymi teropodami (np. Epidendrosaurus).
Stałocieplne, czy nie?
Dinozaury władały Ziemią przez ok. 160 milionów lat. Naukowcy nie potrafią jednoznacznie określić, co było przyczyną tak długiego ich panowania. Jedna z teorii zakłada, że dinozaury musiały być stałocieplne aby dominować nad ssakami przez tak długi okres czasu. Pomysłodawcą tej hipotezy jest Robert Bakker, który, choćby w swoich książkach, przedstawia wizję niezwykle energicznych gadów. Dinozaury stałocieplne posiadałyby lepszy mózg, większe zdolności przetrwania i wydajniejsze serce złożone z dwóch komór i dwóch przedsionków.
Nagłe zniknięcie
Dinozaury wymarły ok. 66 Ma, pod koniec kredy, na tzw. granicy K-T (kreda-trzeciorzęd). Najprawdopodobniej wtedy uderzyła w Ziemię asteroida o średnicy ok. 10 km, wzbijając w powietrze wielkie ilości pyłu, zanieczyszczając powietrze i nie przepuszczając promieni słonecznych. Na Ziemi na wiele lat zapadła noc – obumarły rośliny, z głodu zdechły roślinożercy, a w ich ślady poszły mięsożercy. Uderzenie meteorytu mogło być również przyczyną wzmożonej aktywności wulkanicznej w mastrychcie. Po wyginięciu dinozaurów, ssaki zdominowały całą Ziemię.
edyną żywą pozostałością po tych niesamowitych zwierzętach są dziś ptaki, które wyewoluowały z niewielkich, drapieżnych dinozaurów, spokrewnionych z deinonychozaurami, do których zalicza się np. słynny Velociraptor.
Skamieniałości
Skamieniałości dinozaurów znajduje się na całej Ziemi, wliczając obszary okołobiegunowe (odkryte tam szczątki również dowodzą stałocieplności dinozaurom). W Polsce odnajduje się zazwyczaj ich ślady (m.in. w Górach Świętokrzyskich). Kontrowersyjny, triasowy Silesaurus opolensis ze sławnego, polskiego stanowiska w Krasiejowie w gminie Ozimek, najprawdopodobniej był archozaurem, a nie, jak początkowo zakładano, dinozaurem.
Literatura
Dzik, J. 2003. Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii. Wyd. 3. 524 pp. PWN, Warszawa.
Dzik, J., Sulej T. 2004. Polski dinozaur. Krasiejów. 80 pp. ADAN, Opole.
Gould, S. J. 1998. Dzieje życia na Ziemi. 256 pp. Świat Książki, Warszawa.
Kielan-Jaworowska, Z. 1963. Mały słownik paleontologiczny. 216 pp. Wiedza Powszechna, Warszawa.
Malam, J., Parker, S. 2005. Encyklopedia dinozaurów i innych zwierząt prehistorycznych. 256 pp. Parragon.
http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Dinozaury
Artykuł zostanie wprowadzony na stronę poza kolejnością - nie chodzi tu o to, że ja jestem autorem tekstu - na stronie http://www.bionotatki.com zamieszczona zostanie skrócona wersja tekstu, z odnośnikiem do rozszerzonej wersji, na naszej stronie.
Artykuł zostałby wprowadzony poza kolejnością, nawet gdyby go napisał ktokolwiek z redakcji.
Łukasz